Documentary: Occupier/Okupant [EN-PL]

EN

If today is Wednesday, I have just finished watching one of the most unique documentaries I have encountered in my not-so-short life. Here's a work so strange that it doesn't even precisely fit the documentary label.

PL

Jeżeli mamy dziś środę, właśnie skończyłem oglądać jeden z najdziwniejszych filmów dokumentalnych, z jakimi zetknąłem się w swoim, wcale nie tak krótkim, życiu. Obraz na tyle niezwykły, że chyba nawet nie da się go włożyć do jednej, określonej szufladki z napisem „dokument”.

The backstory behind the documentary is both plain and unique. All of it began when the Ukrainian army took prisoner Lieutenant Yuriy Shalayev, commander of a platoon belonging to the 42. Guards Motorised Infantry Division. The officer, a native of Murmansk, a far northern region of the Russian Federation, had been stationed in Shali, Chechnya, together with his unit. Eventually, he was ordered to move into Ukraine. He became a POW during the first days of April and, following the standard search procedure, it turned out that our valiant hero, so committed to the denazification of Ukraine, was a kind of an amateur filmmaker.

Historia powstania filmu jest jednocześnie nieskomplikowana i zaskakująca. Oto ukraińskie wojsko bierze w niewolę porucznika Jurija Szałajewa, dowódcę plutonu wchodzącego w skład 42. Gwardyjskiej Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej. Pochodzący z dalekiej północy, aż z Murmańska, oficer przez jakiś czas stacjonował ze swoimi żołnierzami w czeczeńskiej miejscowości Szali, aż w końcu został przerzucony na Ukrainę. Do niewoli dostał się na początku kwietnia tego roku i po standardowym przeszukaniu rzeczy osobistych okazało się, że nasz dzielny wyzwoliciel Ukrainy spod faszystowskiego jarzma ma zadatki na filmowca-amatora.

The smartphone belonging to the prisoner revealed a trophy of recordings made by his own hand, showing both his life as a civilian and his military adventures. Andriy Ignatenko, playing the role of the editor, analysed the salvaged material and made a compilation of selected scenes. In this way, he created a unique tale about the life of an invader.

Na telefonie komórkowym jeńca znaleziono pokaźne archiwum nagranych z ręki filmików, które pokazywały jego życie w cywilu i na froncie. Ukraiński reżyser Andrij Ignatenko przejrzał cały materiał i złożył wybrane sceny w całość. Stąd wzięła się niezwykła opowieść o życiu najeźdźczego oficera.

The whole thing opens with a phone conversation and Yuriy telling someone (maybe just a friend?) that he's being sent to war and there's no way he could wiggle himself out of it. A plain text in black and white informs us that this man, whose eyes will soon show us a slice of history, is a graduate of a prestigious military academy in Moscow. 'The elite of Russian infantry,' as the filmmakers call him here. Another short scene shows half-naked cadets singing together, probably inebriated, and the same group wearing parade uniforms performing a ritual of drinking something, likely liquor, from a Soviet uniform dating back to the Great Fatherland War. All in smiles, Yuriu declares that he's being sent to distant Shali, a town in Chechnya.

Film zaczyna się od nagrania z rozmowy telefonicznej, w której Jurij mówi komuś (być może koledze?), że posyłają go na wojnę i nie ma jak wywinąć się od tego rozkazu. Potem czytamy czarno-białą planszę informacyjną: człowiek, którego oczyma patrzymy na galopującą historię, jest absolwentem prestiżowej moskiewskiej akademii wojskowej. „Elita rosyjskiej piechoty”, jak piszą sami autorzy. Teraz widzimy zbitkę, prawie nagich kursantów śpiewających w stanie chyba nietrzeźwym i tych samych chłopców w oficjalnych mundurach pijących rytualny trunek z repliki sowieckiego hełmu z czasów Wielkiej Ojczyźnianej. Jurij z uśmiechem ogłasza, że wyjeżdża do dalekiego Szali w Czeczenii.

A handful of various scenes show us the life our (anti)hero led before the war began. One of them presents an idyllic image of family life: his lovely daughter is learning to walk! Then it's some heavy drinking at a party, a river cruise, probably in Petersburg, formerly known as Leningrad. More partying, a few shots from a football game and a car ride. At one moment, the general tone becomes more sombre when the Russian office talks with a middle-aged Chechen who is clearly unhappy with the Russian occupation of his country. Each piece is followed by information telling us how much time is left until the invasion starts. Seven months, then six, three weeks, four days... finally we're looking at a fervent bustle on a military landing strip and the departure to the frontlines.

Teraz oglądamy zbitkę z przedwojennego życia naszego (anty)bohatera. Widzimy między innymi idylliczne obrazy z pobytu w rodzinnym gronie: kochana córeczka uczy się chodzić! Zakrapiana impreza, po niej wycieczka po rzece pośrodku miasta, to chyba Petersburg, dawny Leningrad. Więcej imprezowania, migawki z meczu piłkarskiego i samochodowej przejażdżki. W pewnej chwili robi się jednak poważniej, kiedy rosyjski oficer rozmawia z Czeczeńcem w średnim wieku wyraźnie niechętnym wobec obecności Rosjan w jego kraju. Pomiędzy poszczególnymi scenami pojawiają się plansze z informacją, ile czasu zostało do rozpoczęcia wojny. Siedem miesięcy, sześć, trzy tygodnie, cztery dni... w końcu widzimy gorączkową krzątaninę na lotnisku i wylot na front.

Now begins the essential part of the documentary where we witness the beginning of the invasion through the eyes of Lieutenant Shalayev. You'll be disappointed if you expect to see hectic action scenes filled with shooting and explosions. On the contrary, the viewer mostly looks at ruined houses and frightened civilians, a Russian armoured column riding through a small town and the invaders huddled inside an APC. The Russian officer shows us his face a few times, revealing his weariness mixed with anxiety and confusion. At one point, he even says that he doesn't remember what day of the month it is. Through a visor slit on the front of the armoured vehicle we can see a roadsign: 36 kilometres to Donetsk, a highway to Sloviansk and Kharkiv.

Tutaj zaczyna się główna część filmu, w której oglądamy początek wojny oczami porucznika Szałajewa. Nie należy się spodziewać dynamicznych kadrów wypełnionych stzelaniną i eksplozjami, zamiast tego patrzymy na zrujnowane domy i przerażonych cywilów, kolumnę rosyjskiego wojska przejeżdżającą przez niewielką miejscowość i najeźdźców stłoczonych wewnątrz transportera opancerzonego. Co jakiś czas rosyjski oficer pokazuje nam swoją twarz, na której widać zmęczenie zmieszane z niepokojem i dezorientacją. W pewnym momencie mówi, że nawet nie wie, który to dzień miesiąca. Przez otwór obserwacyjny widać drogowskaz: 36 kilometrów do Doniecka, droga na Słowiańsk i Charków.

The tedious crawl through Ukraine eventually comes to an end. The Russian armoured column encounters fierce resistance from the enemy, we see burning wrecks and the gun in Shalavyev's vehicle is jammed. At the very end of the film, he's left stranded in a Ukrainian village, peeking at a destroyed armoured vehicle from behind a fence, the same APC he had driven. In shock, he notices scraps of human flesh on the road. In the final shot, he's hiding in an abandoned building and spying on a group of Ukrainian soldiers who are about to capture him. After less than a month since the war broke out, the triumphant three-day denazification campaign of Lieutenant Shalayev is over.

Mozolna przeprawa przez Ukrainę w końcu dobiega końca. Rosyjska kolumna natyka się na stanowczy opór przeciwnika, oglądamy płonące wraki, a w wozie bojowym Szałajewa zacina się działo. W ostatnich kadrach jest już sam w ukraińskiej wsi, zza płotu obserwując zniszczony pojazd, którym jeszcze niedawno jechał. Z szokiem zauważa rozrzucone po drodze ludzkie szczątki. Później z ukrycia nakrywa grupę ukraińskich żołnierzy, którzy już za parę chwil wezmą go do niewoli. Po prawie miesiącu od rozpoczęcia inwazji kończy się zwycięska, trzydniowa operacja denazyfikacyjna porucznika Jurija Szałajewa.

The entire documentary has no actual commentary from its makers. The closest thing to that are the short texts displayed right at the start and the end of the film, but you'll find no dramatic music here, and no digital maps of the conflict or talking heads also called "experts". All that is shown is rare footage. Quite obviously, one could wonder what impression about the war and the protagonist would they have after reviewing the full material available on the captured phone. What made the Ukrainian director choose the particular scenes that made the documentary? What didn't he want to show us and what wasn't he allowed to show due to national interest? We'll probably never know.

Wszystko to oglądamy właściwie bez komentarza ze strony twórców. Owszem, na początku i końcu filmu pojawiają się krótkie plansze informacyjne, ale brakuje tutaj dramatycznej muzyki, komputerowych map Ukrainy czy gadających, eksperckich głów. Pozostają tylko zestawione ze sobą surowe obrazy. Można oczywiście zastanawiać się, jaki obraz wojny i samej postaci kamerzysty mimo woli mielibyśmy po przejrzeniu całego dostępnego na jego telefonie materiału. Jakie były kryteria obrane przez ukraińskich filmowców przy wyborze poszczególnych scen? Czego nie chcieli pokazać, a czego po prostu nie mogli ze względu na tzw. czynniki wyższe? Tego się już pewnie nie dowiemy.

I'm pretty much sure that The Occupier won't be remembered as a masterpiece, but it's quite obvious that it wasn't the aim of its makers. Their primary goal was to make a contribution to the desperate defence of their country and they very much succeeded in achieving it. Without any doubt, it is a unique title due to the history of its making and the time it was created and shown to the public. Therefore, even though I can't promise watching it will be a unique, shocking experience, I wholeheartedly recommend it to everyone.

Jestem przekonany, że Okupant nie przejdzie do historii filmu dokumentalnego jako dzieło wybitne, ale przecież stworzenie takiego raczej nie było zamiarem twórców. Dokument miał być przede wszystkim wkładem w rozpaczliwą, zaciętą obronę ich kraju i jako taki spełnia swoje zadanie. Na pewno jest to tytuł unikatowy ze względu na historię powstanie, jak i czas, w którym został złożony i pokazany opinii publicznej. Tak więc, chociaż nie obiecuję nikomu niezapomnianych, silnych wrażeń, z czystym sumieniem mogę polecić go każdemu.

All screenshots were made and edited by myself and taken from the Youtube version of the documentary

Wszystkie zrzuty ekranu zostały zrobione i obrobione przeze mnie na podstawie wersji zamieszczonej na serwisie Youtube.