Vladika Nikolaj Velimirović (1881-1956) je kanonizovan 19.maja 2003. godine. To je značilo da je Vladika unet u kalendar svetih naše pravoslavne crkve i da su njegovom poštovanju dodeljena dva dana u crkvenom kalendaru: 18. mart, dan njegove smrti 1956. i 3. maj, dan kad su 1991. njegove mošti prenete u Srbiju.
Ta odluka Srpske pravoslavne crkve oživela je javnu raspravu o doprinosu vladike pravoslavnom hrišćanstvu ali i srpskoj kulturi uopšte. Razlog za raspravu je činjenica da je novi srpski svetitelj kontroverzna ličnost.
Kritičari liberalne levice tvrde da je Velimirović bio jedan od glavnih ideologa srpskog fašizma 1930-tih godina i da su njegovi spisi klerikalno-nacionalistički, antimodernistički i antisemitski.
S druge strane, uprkos brojnim kontroverzama, pored crkvenih velikodostojnika mnogo javnih ličnosti posebno iz sveta književnosti ali i politike Velimirovića smatra jednom od najvažnijih nacionalnih verskih ličnosti.
Njegove knjige mogu se kupiti u svim našim knjižarama.
Kod crkvenih vlasti ne postoji spremnost da se pozabave kontroverzama koje okružuju njegova književna dela. Naprotiv njegovi kontroverzni spisi se koriste za podršku neofašističkim i antisemitskim tvrdnjama.
Njegove pristalice koriste činjenicu da je on bio kratko interniran u Dahauu 1944. godine i predstavljaju ga kao heroja kao mučenika i kao žrtvu brutalnog nacističkog progona.
Stvarnost govori drugačije.
Zapravo Velimirović je u Dahauu zajedno sa tadašnjim srpskim patrijarhom Gavrilom Dožićem bio “zatvorenik specijalnog statusa”, Kao takvi nisu bili izloženi velikoj patnji i torturi.
Treba podsetiti da je Nikolaj Velimirović, tokom 1930-tih, bio glavni glas hrišćanskog nacionalizma u Srbiji. Zalagao za uspostavljanje društva zasnovanog na pravoslavnim hrišćanskim tradicijama i odbacivao sve običaje zapadnih tradicija. Odbacivao je individualizam, jednakost, versku toleranciju, demokratiju. Bio je protiv svih vrednosti modernizma i prosvećenosti.
Antizapadnjaštvo i antimodernizam u njegovim spisima bili su pomešani s jakim antisemitskim osećanjima. Antijevrejske primedbe bile su proizvod anitisemitizma, koji je imao dugu istoriju u (pravoslavnom) hrišćanstvu, ali i "antisemitskih teorija zavere" iz 19. veka, koje su lansirane širom Evrope u decenijama koje su prethodile Drugom svetskom ratu.
Velimirović o Jevrejima govori kao Hristovim ubicama i prokletom narodu koji je izdao Boga.
Isto tako označava ih kao satansku snagu koja kuje zaveru protiv hrišćanske Evrope.
Iako se njegovim delima nisam bavio, tačnije nisam ih ni pročitao ni u kom slučaju ne mogu prihvatiti da čevek takvih razmišljanja može biti i ozbiljan predstavnik crkve a kamoli svetitelj.
Podsetiću, da prilikom prvog predloga za kanonizaciju, krajem osamdesetih godina sam patrijarh Pavle nije podržao predlog i da je pozvao na strpljenje i upozorio da sa odlukom “ne bi trebalo žuriti”, “ni stvar forsirati”.
Goran